Istotny wkład w teorię kształtowania się osobowości wniosła psychologia genetyczna ujmująca rozwój psychiczny dziecka w kategoriach rozwoju poznania. W myśl tej teorii tworzenie coraz adekwatniejszej reprezentacji poznawczej świata zewnętrznego i wewnętrznego jednostki ma podstawowe znaczenie dla osiągnięcia coraz wyższego poziomu jej strukturalizacji wewnętrznej. Rozwój osobowości to postępujący w miarę doskonalenia się aparatu poznawczego i w miarę intelektualnego porządkowania rzeczywistości (zgodnie z jego strukturą) proces organizowania się świata wewnętrznego. Osobowość ściśle związana ze świadomością nie ma odrębnych praw i odrębnych struktur, stanowi organizację racjonalną, rządzoną prawami rozumu. Prekursorem poznawczego nurtu genetycznego w psychologii dziecka jest J. Piaget. Jego psychologia epistemologiczna, jakkolwiek nie skoncentrowana na pojęciu osobowości, wiele wnosi w teorię osobowego rozwoju. Studiując narodziny inteligencji, języka, myślenia i całego złożonego systemu poznania, analizując sposób dochodzenia jednostki do własnej konstrukcji świata, autor ten pokazuje, jak dziecko stopniowo buduje własną „architekturę bycia rozumnego”. Pokazuje proces tworzenia się operacyjnych schematów adaptacji, które asymilują i opracowują doświadczenia.