Kolejny etap stanowi strukturalizacja poznawcza nowo przeżywanej rzeczywistości, a w pewnym stopniu tego, co zostało dawniej przeżyte w kategoriach pojęciowych i porządku logicznym. Ostatni etap przynosi zazwyczaj globalny odbiór doświadczenia i jego rejestrację na matrycy wcześniej utworzonych związków poznawczo-emocjonalno dążeniowych i behawioralnych. A zatem wewnętrzne struktury treściowe zapełniające przestrzeń psychologiczną wydają się bardzo zróżnicowane. Jedne z nich są czysto poznawcze, w innych elementy poznawcze uwikłane są w sieć powiązań emocjonalno-dążeniowych związanych bądź z dynamiką popędów, bądź psychologicznych potrzeb. Struktur czysto poznawczych zawierających podstawową wiedzę o rzeczywistości, a także zakodowanego systemu reguł operowania nią, nie uznajemy za specyficzne składniki osobowości. Ich rozwój jest raczej wskaźnikiem ogólnego rozwoju psychicz- nego niż dojrzewania osobowości jako takiej.
Nie znaczy to jednak, iż nie istnieją struktury poznawcze osobowościowo szczególnie ważne. Pewien zakres obiektywnych treści poznawczych tworzy osobowość w sposób bardziej bezpośredni, a ich rozwój może być uznany za wskaźnik osobowego dojrzewania. Chodzi tu zwłaszcza o takie zjawiska, jak przyrost wiedzy o sobie samym (o swoich właściwościach, stanach, przeżyciach, strukturze wewnętrznej), o własnych relacjach z otoczeniem, a ponadto, w pewnej mierze, o cechach, stanach, oczekiwaniach i sposobach reagowania coraz szerszego środowiska społecznego, o celach, ideałach i wartościach w nim funkcjonujących oraz o sposobach ich realizacji.