Z przekonania o ścisłej zależności kształtu osobowości jednostki od rodzaju jej przeszłego doświadczenia, na rzecz uznania osobo twórczej roli dalekosiężnych celów, ku którym jednostka skierowuje swoją aktywność. Za cenną zdobycz teorii osobowości należy uznać także widzenie jej w nierozerwalnym związku i wzajemnym przenikaniu się ze światem zewnętrznym. Istnienie powyższych tendencji nie oznacza bynajmniej, iż ujęcia tego typu są jedynymi, że mamy do czynienia z powszechną zgodnością opinii na temat istoty rozwoju, jego przebiegu i mechanizmów. Jak mieliśmy możność zauważyć, powstałe w różnym czasie, wyrosłe na gruncie odmiennych tradycji filozoficznych, związane z różnorodnymi koncepcjami człowieka teorie posługują się na tyle odmiennymi językami, że ich synteza stwarza poważne trudności. Niełatwo na ich podstawie definitywnie rozstrzygnąć, kiedy rozpoczyna się proces rozwoju osobowego, na czym polega istota rozwojowych przemian, jakie są zasadnicze prawa nimi rządzące i siły napędowe. Spróbujmy teraz pokrótce przyjrzeć się tym kwestiom, rozpoczynając od analizy procesu rozwojowego, a następnie podejmując próbę ustalenia rodzaju czynników uznawanych za istotne dla osobowego rozwoju.