Dokonane w poprzednim rozdziale skrótowe przedstawienie wybranych koncepcji rozwoju osobowości wydaje się wystarczająco pokazywać ogromną rozmaitość spojrzeń na istotę rozwojowego procesu. Spróbujmy zwięźle przypomnieć prezentowane tam poglądy na charakter przemian prowadzących do uformowania się osobowości dojrzałej, a potem poddać je nieco dokładniejszej analizie. Jak pamiętamy, psychoanaliza Freudowska za zasadniczy przejaw, istotę i punkt docelowy osobowego rozwoju uznaje utworzenie się nad dynamizmem popędu seksualnego nieobecnej, nie istniejącej początkowo psychiki w postaci ego i superego oraz związane z tym faktem przejście od zasady przyjemności do zasady realności. E. H. Erikson opisuje rozwój jako proces przechodzenia przez charakterystyczne konflikty i ustalenia się w konsekwencji ich rozwiązywania określonych zachowań, identyfikacji oraz postaw. L. Corman kładzie zasadniczy nacisk na fakt różnicowania się reakcji na otaczającą rzeczywistość, wzrost ich selektywności i kontroli. M. Tramer akcentuje dokonującą się wraz z wiekiem zmianę układu sił między jednostką a otoczeniem i fakt wyłaniania się, w następstwie ich starcia, struktury „ja”. O. Rank opisuje proces kształtowania się osobowości jako proces rozwoju woli, jej przechodzenia do wyższej, autonomicznej postaci. Dla E. Fromma jest to przede wszystkim proces zdobywania samowiedzy i autonomii nadającej osobowości jednostki cechy indywidualności i integralności. H. S. Sullivan, ppdobnie jakj M. Tramer, istotę rozwoju widzi w zjawisku wyłaniania: się „jaźni” w procesie kulturowej adaptacji.