Bardziej rozbudowane i zwarte teorie struktury i rozwoju osobowości pojawiły się wraz z wystąpieniem pierwszych psychoanalityków. Przedstawiciele tego nurtu zwrócili uwagę na znaczenie wczesnego dzieciństwa w kształtowaniu psychicznej struktury człowieka, próbowali naświetlić zasadnicze mechanizmy osobowego rozwoju. Zdaniem Z. Freuda i jego uczniów osobowość rozwija się w sposób ciągły; zasadniczy okres jej formowania się przypada jednak na wiek między 1 do 5 rokiem życia. Mechanizm rozwojowych przemian polega na ewolucji popędu seksualnego, a jego istota na zmianie sfer, w których on się wyraża, i sposobów jego zaspokajania. Wiodącą rolę pełni przy tym dojrzewanie organizmu i zderzanie się jego możliwości ze światem zewnętrznych nacisków i wymagań. Prowadzi ono do zastępowania jednych przedmiotów katektycznych innymi i przenoszenia doznań ze sfery seksualnej na sferę psychiczną.