Programy szczegółowe i ogólne zasady przypisane różnorodnym relacjom (między podmiotem a otoczeniem, modelami a wizjami otoczenia, między „ja realnym” i „ja idealnym”) stanowią podstawowy składnik planów życiowych. Systemy wiedzy o otoczeniu, o sobie, o relacjach i programach działania zespalają się w funkcjonalną całość dzięki samoświadomości stanowiącej centralny system orientacyjny. Jest ona układem meta informacji, w którym funkcjonują eurystyki o najwyższym poziomie ogólności, tj. strategie działania w formie najogólniejszych dyrektyw postępowania. Świadomość pełni funkcje orientujące w zewnętrznym otoczeniu i we własnych zasobach wiedzy oraz akceptujące poprzez podejmowanie decyzji na podstawie zgodności planu działania z treścią jednostek wiedzy ludzkiej. Człowiek i otoczenie pozostają we wzajemnych interakcjach
zależnościach. Zmiany w otoczeniu wywołują zmiany w człowieku i na odwrót. Zmiany te mają charakter wyrównawczy i warunkowane są przez system sprzężeń zwrotnych prowadzących do cyklu progresywnych przeobrażeń.