Wyraźnie zaznaczają się tu dwie odrębne fazy, pierwsza trwająca mniej więcej przez lata 3 do 5 i druga rozpoczynająca się ok. piątego roku życia, a przedłużająca się jeszcze na pierwsze lata wieku szkolnego. Wiek 3 5 lat jest bez wątpienia czasem pełnej manifestacji dziecięcej osobowości. Do tej pory zachowanie dziecka było wyznaczane przede wszystkim przez wzajemną grę niemal automatycznie funkcjonujących dynamizmów i oddziaływań zewnętrznych, a „ja” dziecka niezdolne jeszcze do przeżywania swej funkcji przejawiało się w ścisłym związku z nimi, wtórnie i słabo. Teraz doświadczone i uchwycone werbalnie „ja” staje w centrum świadomości i aktywności dziecięcej. Przeżyte w jego odrębności, autonomii i możliwości dokonywania wyborów rozpoczyna, wykorzystując istniejący już dynamizm aktywności eksploracyj- no-ćwiczącej, intensywną aktywność zmierzającą do samo potwierdzenia. Aktywność ta staje się przyczyną ostrego konfliktu z otoczeniem. „Ja” dziecięce, nie dysponujące wystarczającymi strukturami dotyczącymi innych osób i relacji społecznych, bywa początkowo bezwzględne w egzekwowaniu swej autonomii. Będąc pod presją dotychczas sterujących zachowaniem dynamizmów potrzeb fizjologicznych i aktywności eksploracyjne, ćwiczącej identyfikuje się z ich dążeniami i przeciwstawia gwałtownie otoczeniu zewnętrznemu. Wzmacnia w ten sposób i doskonali właściwą sobie funkcję wyboru i chcenia. Wybory te, będąc celem samym w sobie, są początkowo chaotyczne, przypadkowe lub ściśle związane z istniejącymi dynamizmami zachowania. Stąd trudna dla otoczenia kapryśność usposobienia dziecka i jego gwałtowność. Dokonujący się nieustannie rozwój funkcji poznawczych, a także wpływ wzmocnień pozytywnych i negatywnych płynących od rodziców, stopniowo otwierają hermetyczne „ja” na oddziaływania zewnętrzne. Następuje nowa faza osobowego rozwoju okres intensywnego tworzenia się (na podłożu uformowanych w okresie symbiotycznym) struktur poznawczo emocjonalno dążeniowych, dotyczących przede wszystkim relacji „ja” i inni ludzie.