C. G. Jung. Przedstawia on nie tyle ciągły proces jej przemian związanych z dojrzewaniem biologicznym i wchodzeniem w coraz szersze relacje z otoczeniem, ile proces, w którym następują rytmiczne zmiany w zakresie dwóch głównych mechanizmów intro i ekstrawersji. Stąd trzy podstawowe okresy rozwoju: Okres przedszkolny to etap dominacji mechanizmu introwersji, w którym obserwować można rozwój zabaw symbolicznych, zamiłowanie do fantazji i bajek, skłonność do przekory. Młodszy okres szkolny to czas, który przynosi przewagę ekstrawersji. Wyraża się ona skierowaniem ku światu zewnętrznemu i typowym dla tego wieku realizmem. Okres dojrzewania to znów powrót do introwersji. Stąd znaczny subiektywizm, tendencja do zamknięcia się w sobie, skierowanie ku światu idealnemu, dążenie do autonomii. W podobnym duchu (traktującym rozwój jako wynik gry pewnych stałych tendencji) pozostaje koncepcja współczesnego psychoanalityka, L. Cormana. Opisuje on rozwój psychiczny jako wynik dopełniającego działania dwóch podstawowych procesów, a mianowicie: ekspansji i konserwacji (samozachowania). Wyodrębnia przy tym cztery stadia rozwoju prowadzące do uformowania się osobowości.