Tymczasem badania nad przebiegiem procesu wychowania, a także dane dotyczące patologii zachowania dziecięcego, coraz częściej sygnalizują obecność różnorodnych deformacji, opóźnień lub przyspieszeń rozwoju, których natura jest znacznie bardziej ogólna niż nawet najbardziej złożonych funkcji. Psychologowie praktycy mający do czynienia z dziećmi wyczuwają różnice dojrzałości osobowej u dzieci w równym wieku. Zauważają różnice w sposobie przeżywania rzeczywistości i reagowania na nią, przede wszystkim zaś różnice poziomu orientacji w otoczeniu, poziomu wglądu, samokontroli, ukierunkowania zachowań, siły własnego „ja”, stopnia oryginalności osobowej itp. Nie mają jednak kryteriów dla ich oceny, nie dysponują żadnym wewnętrznie spójnym systemem teoretycznym mogącym służyć ich opisowi i wyjaśnieniu.